مضرات اشعه ایکس در دندانپزشکی؛ عوارض اشعه رادیوگرافی

باتوجه به اینکه رادیوگرافی دندانپزشکی یکی از مهمترین تجهیزات در درمان های اندو، ترمیم و به طور کلی، پایه ی اصلی طرح های درمان و تشخیص مشکلات دهان و دندان است که از طریق ایجاد پرتوهای اشعه ایکس عمل تصویربرداری را انجام می‌دهد که اشعه رادیوگرافی در دندانپزشکی دارای خطرات و عوارض مختلفی است که در ادامه به بررسی دقیق آن می‌پردازیم.

اشعه ایکس رادیوگرافی دندانپزشکی

اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی، برای تشخیص پوسیدگی ها، عقونت های بافت و دندان و شناسایی دندان های نهفته کاربرد دارد. در فرآیند رادیوگرافی دندانپزشکی، دستگاه‌های تولید اشعه ایکس، پرتویی از اشعه را به ناحیه مورد نظر می‌تابانند. این اشعه از میان دندان‌ها و بافت‌های سخت عبور کرده و روی یک سنسور دیجیتالی یا فیلم رادیوگرافی به تصویر تبدیل می‌شود. بسته به نوع رادیوگرافی، تصاویر می‌توانند از قسمت‌های خاصی از دهان (مانند یک دندان خاص یا کل فک) گرفته شوند.

با وجود اینکه اشعه ایکس نوعی اشعه یونیزه‌کننده است و تابش آن برای بدن می‌تواند مضر باشد، اما در دندانپزشکی باتوجه به دوزهای بسیار کم و کنترل‌شده، تابش به حداقل رسیده است. برای محافظت بیشتر، بیماران اغلب یک روپوش سربی می‌پوشند که از بدن در برابر اشعه محافظت می‌کند. همچنین تجهیزات پیشرفته امروزی باعث شده است که میزان اشعه مورد استفاده به حداقل برسد و ایمنی بیشتری برای بیمار و دندانپزشک فراهم کند.

مضرات اشعه ایکس در دندانپزشکی

با وجود اینکه هر بار استفاده از اشعه ایکس در رادیوگرافی دندانپزشکی به مقدار کمی تابش منجر می‌شود، اما مواجهه مکرر می‌تواند با گذشت زمان به یک انباشت تدریجی منجر شود. این مساله خصوصاً برای بیمارانی که نیاز به تصاویر رادیوگرافی مکرر دارند، مثل افرادی که تحت درمان‌های طولانی‌مدت ارتودنسی یا جراحی‌های پیچیده دندان قرار دارند، بیشتر اهمیت پیدا می‌کند.

البته توجه کنید بیشترین اشعه را دندانپزشک و اپراتورهای دستگاه رادیوگرافی (خصوصا گرافی های دستی و پرتابل) دریافت میکنند و دوز اشعه ایکس در هر بار اکسپوز رادیوگرافی بسیار کم است، تجمع آن در طول سال‌ها ممکن است برخی اثرات منفی داشته باشد.

اشعه ایکس، مانند سایر انواع پرتوهای یونیزان، پتانسیل آسیب رساندن به سلول‌های زنده را دارد. با این حال، در دندانپزشکی، دوز اشعه مورد استفاده برای تصویربرداری بسیار پایین است و فواید تشخیصی آن معمولاً بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن است، به خصوص با تکنولوژی‌های مدرن مانند استفاده از سنسور rvg و فسفرپلیت که امروز هبیشتر در مطب ها و کلینیک های دندانپزشکی استفاده می‌شوند.

مضرات اشعه ایکس برای چشم

نگرانی در موردمضرات اشعه ایکس برای چشم، امری طبیعی است. با این حال، مهم است که بدانیم میزان اشعه مورد استفاده در رادیوگرافی‌های دندانپزشکی مدرن بسیار کم است و اقدامات احتیاطی زیادی برای به حداقل رساندن هرگونه خطر احتمالی انجام می‌شود.

دوز اشعه‌ای که بیمار در طول یک رادیوگرافی دندانپزشکی معمولی (مانند بایت‌وینگ یا پری‌اپیکال) دریافت می‌کند، بسیار ناچیز است. این میزان معمولاً در حد چند میکروسیورت (μSv) است.

برای درک بهتر، این میزان را می‌توان با تابش زمینه طبیعی که همه ما روزانه از منابع طبیعی (مانند خورشید، خاک، مواد غذایی) دریافت می‌کنیم مقایسه کرد. دوز دریافتی از چند عکس رادیوگرافی دندانپزشکی معمولاً معادل تنها چند روز تابش زمینه طبیعی است. همچنین، دوز آن بسیار کمتر از سی‌تی‌اسکن‌های پزشکی یا حتی پروازهای طولانی مدت هواپیما (به دلیل افزایش تابش کیهانی در ارتفاعات) است. امروزه استفاده از سیستم‌های رادیوگرافی دیجیتال به‌جای فیلم‌های قدیمی، دوز تابش را تا 80 – 90 درصد کاهش داده است.

عوارض اشعه رادیوگرافی دندان بر کودکان

والدین معمولاً نگران این هستند که تابش اشعه ایکس ممکن است به کودکانشان آسیب بزند، به خصوص به دلیل اینکه کودکان در حال رشد هستند و سلول‌های بدن آن‌ها سریع‌تر تقسیم می‌شوند. با این حال، باید تاکید کرد که دستگاه‌های مدرن رادیوگرافی دوز بسیار کمی از اشعه را استفاده می‌کنند و اقدامات ایمنی مانند استفاده از پیش‌بند سربی و محافظ‌های تیروئید برای کودکان انجام می‌شود تا از قرارگیری غیرضروری بدن آن‌ها در معرض اشعه جلوگیری شود، بنابراین عوارض اشعه رادیوگرافی دندان بر بزرگسالان و کودکان بسیار پایین تر از سایر تصویربرداری های پزشکی است.

کودکان به دلیل سرعت بالای تقسیم سلولی و طول عمر بیشتر پیش رو (زمان بیشتر برای بروز اثرات احتمالی)، نسبت به بزرگسالان به اشعه حساس‌تر هستند. بنابراین، رادیوگرافی برای کودکان باید با احتیاط بیشتر و تنها در صورت ضرورت قطعی انجام شود و از تکنیک‌هایی با حداقل دوز استفاده گردد.

علاوه بر این، دندانپزشکان فقط در مواقع ضروری رادیوگرافی را برای کودکان توصیه می‌کنند و این تصمیم با توجه به مزایا و خطرات بالقوه صورت می‌گیرد.

عوارض اشعه رادیوگرافی دندان پزشکی بر زنان باردار

زنان باردار از گروه‌های حساس به تابش اشعه هستند و این تصور غلط وجود دارد که رادیوگرافی دندانپزشکی در دوران بارداری خطرناک است. در واقع، اگرچه احتیاط‌هایی برای کاهش مواجهه با اشعه در دوران بارداری وجود دارد، اما تابش اشعه ایکس در رادیوگرافی دندانپزشکی بسیار کم است و با استفاده از پیش‌بندهای سربی که ناحیه شکم و جنین را محافظت می‌کند، خطرات تا حد زیادی کاهش می‌یابد. با این حال، در شرایط غیراضطراری توصیه می‌شود که زنان باردار از رادیوگرافی‌های غیرضروری اجتناب کنند.

به ویژه در سه ماهه اول بارداری که ارگان‌های جنین در حال شکل‌گیری هستند، باید از انجام رادیوگرافی‌های غیرضروری اجتناب کرد. در صورت ضرورت قطعی، باید از پیش‌بند سربی کامل و محافظ تیروئید استفاده شود تا جنین و مادر محافظت شوند. تابش مستقیم به ناحیه شکم در رادیوگرافی دندانی وجود ندارد، اما پراکندگی اشعه باید به حداقل برسد.

اقدامات لارم برای کاهش خطرات عوارض اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی

یکی از مهم‌ترین روش‌های ایمنی در هنگام انجام رادیوگرافی دندانپزشکی که باعث کاهش عوارض اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی خواهد شد، استفاده از پیش‌بندهای سربی و محافظ‌های تیروئید است. این تجهیزات برای محافظت از اندام‌های حیاتی بدن در برابر تابش اشعه طراحی شده‌اند. پیش‌بندهای سربی معمولاً روی سینه، شکم و ناحیه‌های حساس قرار می‌گیرند تا از قرارگیری ارگان‌های داخلی در معرض اشعه ایکس جلوگیری کنند.

1. محافظ‌های تیروئید به طور خاص برای محافظت از غده تیروئید که یکی از بخش‌های حساس بدن به اشعه است، استفاده می‌شوند. این محافظ‌ها از آسیب‌های احتمالی که ممکن است در نتیجه تابش مکرر اشعه ایکس به تیروئید ایجاد شود، جلوگیری می‌کنند.
2. سیستم‌های دیجیتال (سنسورهای RVG یا فسفریپلیت PSP) نسبت به فیلم‌های معمولی رادیوگرافی، به دوز اشعه بسیار کمتری (تا 80-90 درصد کمتر) نیاز دارند.
3. در صورت استفاده از سیستم آنالوگ، فیلم‌های گروه E یا F به زمان تابش کمتری نیاز دارند.
4. محدود کردن پرتو اشعه ایکس فقط به ناحیه مورد نظر، که از تابش غیرضروری به بافت‌های اطراف جلوگیری می‌کند. کولیماتورهای مستطیلی بهتر از گرد هستند.
5. حذف پرتوهای کم انرژی که در تشکیل تصویر نقشی ندارند اما دوز بیمار را افزایش می‌دهند.
6. انجام صحیح رادیوگرافی در اولین تلاش برای جلوگیری از نیاز به تکرار و تابش اضافی.
7. رعایت فاصله مناسب اپراتور از منبع اشعه و استفاده از شیلدهای محافظ برای اپراتور.
8. اطمینان از عملکرد صحیح و ایمن دستگاه رادیوگرافی.

سوالات متداول در مورد خطر های دستگاه رادیوگرافی دندان در دندانپزشکی

۱. آیا رادیوگرافی دندانپزشکی باعث سرطان می‌شود؟

یکی از سوالات رایج درباره اشعه ایکس، احتمال ارتباط آن با سرطان است. در واقع، دوز اشعه‌ای که در رادیوگرافی دندانپزشکی استفاده می‌شود، بسیار کم است. این میزان تابش کمتر از آن است که بتواند باعث آسیب جدی یا تغییرات DNA منجر به سرطان شود. تجهیزات مدرن همچنین از تابش‌های جانبی جلوگیری می‌کنند و به دلیل استفاده از پرتوهای متمرکز، خطرات را به شدت کاهش می‌دهند.

۲. آیا رادیوگرافی دندانپزشکی برای زنان باردار خطرناک است؟

زنان باردار نگرانی‌های ویژه‌ای در مورد ایمنی رادیوگرافی دندانپزشکی دارند. در شرایط عادی، رادیوگرافی دندانپزشکی با استفاده از پیش‌بندهای سربی برای محافظت از شکم و جنین کاملاً ایمن است. با این حال، اگر رادیوگرافی ضروری نباشد، بهتر است در طول دوران بارداری از انجام آن اجتناب شود تا هرگونه خطر بالقوه به حداقل برسد.

۳. آیا رادیوگرافی دندانپزشکی برای کودکان ایمن است؟

رادیوگرافی دندانپزشکی برای کودکان نیز ایمن است، به شرطی که با پروتکل‌های ایمنی و تجهیزات مناسب انجام شود. دستگاه‌های مدرن دوز بسیار کمی از اشعه ایکس را ساطع می‌کنند و با استفاده از محافظ‌های تیروئید و پیش‌بندهای سربی، بدن کودک از تابش اضافی محافظت می‌شود. دندانپزشکان تنها زمانی رادیوگرافی را برای کودکان توصیه می‌کنند که مزایای آن بیشتر از خطرات بالقوه باشد.

۴. چه مقدار اشعه در رادیوگرافی دندانپزشکی استفاده می‌شود؟

مقدار اشعه‌ای که در رادیوگرافی دندانپزشکی استفاده می‌شود، بسیار کم است. برای مقایسه، میزان تابشی که فرد در طول یک رادیوگرافی دندانپزشکی دریافت می‌کند تقریباً معادل با مقدار تابشی است که فرد طی چند روز از محیط طبیعی (مانند نور خورشید یا منابع رادیواکتیو طبیعی) دریافت می‌کند.

۵. آیا باید از رادیوگرافی‌های دندانپزشکی به دلیل اشعه ایکس اجتناب کرد؟

رادیوگرافی‌های دندانپزشکی بخشی ضروری از تشخیص و درمان مشکلات دندانی هستند. در حالی که دوز اشعه ایکس بسیار کم است، دندانپزشکان به دقت از این روش فقط در مواقع ضروری استفاده می‌کنند. اجتناب از رادیوگرافی در صورت نیاز می‌تواند به مشکلات دندانی بزرگتری منجر شود که درمان آن‌ها دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهد بود.

۶. آیا اشعه ایکس در طول زمان تجمع می‌کند و خطر ایجاد می‌کند؟

اشعه ایکس به مرور زمان در بدن تجمع نمی‌یابد. بدن ما پس از مواجهه با اشعه ایکس، تحت تأثیر تابش قرار می‌گیرد، اما به محض پایان تابش، خطرات آن به پایان می‌رسد. دوزهای کوچک اشعه ایکس، مانند آنچه که در رادیوگرافی دندانپزشکی استفاده می‌شود، در زمان‌های مختلف به بدن آسیبی نمی‌رسانند.

نتیجه‌گیری

رادیوگرافی دندانپزشکی با توجه به دوز بسیار کم اشعه ایکس و رعایت پروتکل‌های ایمنی، به عنوان روشی ایمن و ضروری در تشخیص و درمان مشکلات دندانی شناخته می‌شود. نگرانی‌هایی که درباره خطرات احتمالی وجود دارد اغلب بر اساس اطلاعات غلط یا ناآگاهی است. با استفاده از تجهیزات مدرن و پیش‌بندهای حفاظتی، خطرات به حداقل رسیده و ایمنی بیماران تضمین می‌شود.